Tembung Sengkalan lengkap Jenis, 10 Watak, dan contohnya

- Author

Kamis, 9 Februari 2023 - 05:17 WIB

facebook twitter whatsapp telegram line copy

URL berhasil dicopy

facebook icon twitter icon whatsapp icon telegram icon line icon copy

URL berhasil dicopy

Kawruhbasa.com – Tembung sengkalan asale saka tembung saka lan kala. Mungguh kang dikarepake sengkalan yaiku unen-unen kang nduweni teges angkaning tahun.

Dalam bahasa Indonesia, tembung sengkalan berasal dari dua kata, yaitu “saka” dan “kala“, yang jika didefinisikan tembung sengkalan yaitu kalimat bahasa Jawa yang memiliki arti angka tahun.

Sejarah

Dikutip dari Serat Candra Sengkala, sengkalan mulai digunakan sekitar tahun 700-1400 Masehi pada masa jaman Kerajaan Majapahit. Konon, sengkalan merupakan perwujudan kebudayaan asli orang Jawa, meskipun pada penulisannya masih banyak kata-kata atau kalimat yang mengambil dari bahasa Sansekerta.

ADVERTISEMENT

SCROLL TO RESUME CONTENT

Secara etimologi, tembung sengkalan berasal dari bahasa Sansekerta, yaitu saka yang berarti nama suku dari bangsa India yang pernah singgah di pulau Jawa yang pernah singgah dan menetap di pulau Jawa dan sempat menyebarkan ajaran berbagai ilmu pengetahuan, dan kala berarti tahun atau waktu.

Sengkalan berupa deretan kata-kata, frasa atau kalimat yang bermakna angka tahun. Kata atau frasa tersebut disusun dengan menyebutkan terlebih dahulu angka tahun, satuan, puluhan, ratusan, dan ribuan. Jadi, kata-kata dalam sengkalan merupakan kata-kata terpilih sesuai dengan angka tahun.

Selain sebagai simbol angka tahun, gabungan kata dalam sengkalan juga merupakan simbol magis tradisional dalam kepercayaan masyarakat Jawa kuno. Simbol-simbol tersebut dapat dipahami maknanya dengan Ilmu semiotik (Ilmu Ketandaan).

Simbol dalam sengkalan ada yang secara langsung menunjukkan angka tahun, tetapi ada juga yang secara tidak langsung. Simbol angka tahun menyembunyikan prosesnya yang harus ditelusuri asal mulanya. Nilai angka tahun yang tersembunyi tersebut biasanya merupakan serapan dari bahasa Sansekerta.

2 jenis tembung sengkalan

tembung sengkalan

Berdasarkan wujud dan gabungan katanya, sengkalan dibagi menjadi dua, yaitu sengkalan lamba dan sengkalan memet.

1. Sengkalan Lamba

Sengkalan lamba yaiku sengkalan kang awujud kumpulaning tembung utawa ukara. Sengkalan jenis iki akeh tinemu ing layang, pasareyan, gapura, lsp.

Artinya, sengkalan lamba yaitu sengkalan yang berwujud kumpulan kata atau kalimat untuk menunjukkan angka tahun tertentu. Sengkalan jenis ini banyak ditemukan di surat, makam, gapura, dan sebagainya.

Tuladha (contoh):

  • Sapta Jana Surya = th. 1217
  • Dwi Gaja Rawi = th. 1282

Contoh lainnya:

Gapura Trus Gunaning Janmi

  • Gapura = 9
  • Trus = 9
  • Gunaning 3
  • Janma = 1

Menjadi 1399 tahun Jawa menunjukkan berdirinya Masjid Agung Demak.

Estining Pujangga trus manunggal

  • Estining = 8
  • Pujangga = 8
  • Trus = 9
  • Manunggal = 1

Jadi, tembung di atas menunjukkan sengkalan lamba angka taun 1988.

Ika Kusuma Gandaning Bumi

  • Ika (1)
  • Kusuma (9)
  • Gandaning (9)
  • Bumi (1)

Jadi tembung di atas menunjukkan sengkalan lamba angka tahun 1991.

”Sengkalan yaiku titi mangsa utawa angkaning taun sing dirakit mawa tetembungan. Biasane nduweni tujuan kanggo pengetan, kedadeyan, madege bangunan, kelairan, palakrama, kasedan, lan liyane. Tembung-tembung kang dirakit taiku tetembungan kang nduweni watak 0 nganti 9, kasusun saka mburining angka taun.”

2. Sengkalan Memet

Sengkalan memet yaiku sengkalan kang awujud gegambaran utawa pepethan. (bahasa Indonesia: Sengkalan memet adalah sengkalan yang digambarkan atau berwujud ornamen, lukisan atau patung untuk menunjukkan angka tahun).

Tuladha (contoh):

  • Ing Magangan Kraton Ngayogjakarta ana pepethan wujud ula naga loro, pethite padha pepaletan.

Saka rakitan tembung kasebut kena diwaca: Dwi Naga Ngrasa Tunggal = th. 1682.

Contoh lainnya:

Naga Muluk Titihan Janma

Tinemu ing puncaking panggung sangga buwana pelataran Kraton dalem Surakarta. Dilukiskan ada orang yang menunggang ular besar, ini menunjukkan angka Jawa 1708. menunjukkan berdirinya panggung Sanggabuwana di pelataran Kraton Surakarta

Rerenggan woh-wohan Tinata Ing Wadhah

Tinemu ing gamelan Kyai Guntur Sari, Sultan Agung, kaukir nganggo gambar, menunjukkan angka tahun Jawa 1566.

Cara memaknai sengkalan

Carane nyurasa utawa maca sengkalan iku kawiwitan saka ekane, banjur dhasar, yen ana atusan lan ewone. (Adapun cara membaca, memaknai atau mengartikan sengkalan dimulai dari satu, dasar, kalau ada ratusan dan ribuan)

Tuladha (contoh):

Guna Luhur Tataning Ratu

Makna:

  • Guna = 3
  • Luhur = 0
  • Tataning = 5
  • Ratu = 1

Jadi: th. 1503

Pelajari juga 137 Tembung Mbangetake dalam bahasa Jawa dari A sampai Z lengkap contoh kalimatnya

10 watak sengkalan

Tembung-tembung sengkalan kang dianggep nduweni watak utawa ajining wilangan yaiku: (Kata sengkalan yang dianggap memiliki watak atau bernilai angka yaitu:)

Watak siji (berwatak satu)

  1. Tembung-tembung kang cacahe mung siji, kayata: (kata yang jumlahnya cuma satu, seperti:) rak, wudel, bumi, bunut, iku, sirah, ratu, aji, nata, widhi, tyas, badan, dan lain-lain.
  2. Tembung-tembung araning barang kang wangune bunder, kayata: (Kata yang nama barang yang pantasnya berbentuk bulat, seperti:) rembulan, bumi, jagad, rupa, srengenge, rai, lek, candra, wulan, dan lain-lain.
  3. Tembung-tembung kang ateges siji, kayata: (kata-kata yang berarti satu, se[erti:) tunggal, eka, iji, juga, dan lain-lain.
  4. Tembung-tembung liyane, kayata: (kata-kata lainnya, seperti:) urip, gusti, janma, kenya, prawan, nyata, putra, sunu, dan lain-lain.

Watak loro (berwatak dua)

  1. Tembung-tembung kang ngemu teges cacahe loro (2), kayata: (kata yang mengandung makna jumlahnya dua, seperti:) mripat, kuping, tangan, asta, suku, dresti, alis, budja, ati-ati, swiwi, dan lain-lain.
  2. Tembung-tembung kang nuduhake kriyane tembung-tembung ing ndhuwur, kayata: ndeleng, ngrungu, ndulu, nembah, myat, dan lain-lain.
  3. Tembung-tembung kang tegese loro (kata yang maknanya dua (2)), seperti: dwi, kalih, dan lain-lain.
  4. Tembung-tembung liyane (kata lainnya), seperti: gandheng, kanthi, kanter, dan lain-lain.

Watak telu (berwatak tiga)

  1. Kang nduweni sesipatan telu (yang bersifat tiga) seperti: cahni, pawaka, sikang, dahana, anala, utawaka, puji, dan lain-lain.
  2. Tembung-tembung kang kanggo wanda tri utawa teges telu (kata yang menggunakan tiga suku kata atau bermakna tiga), seperti: mantri, tiga, hantelu, dan lain-lain.
  3. Tembung-tembung (kata-kata) seperti: uta, lintah, ujel, welut, nahuti, cacing lir, kaya, wrin, guna, kukus, rama, ,uruh, panas, dan lain-lain.

Watak papat (berwatak empat)

  1. Bangsane banyu utawa kang ngemu banyu (sejenis air atau yang bermakna air), seperti: her, sindu, warih, suci, tirta, wedang, bun, udan, segara, waudadi, samodra, jalanidi, bening, nadi, sumber, sumur, wasuh, dan lain-lain.
  2. Tembung kang ateges papat (kata yang berarti empat), seperti: catur, pat, dan lain-lain
  3. Tembung kang ateges gawe (kata yang berarti membuat), seperti: karta, kerja, kirti, kardi, dan lain-lain.

Watak lima (berwatak lima)

  1. Araning barang kang cacah lima (nama barang yang berjumlah lima), seperti: indri, indriya, pandawa, dan lain-lain.
  2. Bangsane buta (sebangsa raksasa), seperti: yaksa, diyu, wil, raseksa, dan lain-lain.
  3. Bangsane gegaman (sejenis senjata), seperti: panah, warajang, bana, sara, keris, tumbak, dll.
  4. Bangsane angin (sejenis angin), seperti: bayu, samirana, maruta, anila, pawana, sindhung, dll.
  5. Tembung-tembung liyane (kata-kata lainnya), seperti: wisikan, wisaya, pancakara, pancawarna, langit, landhep, galak, dll.
  6. Tembung kang teges lima (kata yang berarti lima), seperti: gangsal, panca.

Pelajari juga 100 Arane Anak Kewan dalam bahasa Jawa lengkap Swarane

Watak enem (berwatak enam)

  1. Tembung -tembung kang mratelakake (kata-kata yang menyatakan), seperti: rasa, pedhes, lona, amla, kecut, tikta, pait, kyasa, gurih, dura, asin, sarkara, legi, dll.
  2. Tembung-tembung kang nduweni sipat kang gegayutan karo tembung-tembung ing dhuwur (kata-kata yang memiliki sifat berhubungan dengan kata-kata di atas), seperti: gendhis, gula, uyah, asem, dll.
  3. Tembung-tembung jeneng kewan kang asikil enem (kata-kata nama hewan yang berkaki enam), seperti: gana, tawon, bramara, kombang, anggang-anggang, semut, dll.
  4. Tembung-tembung liyane (kata lainnya), seperti: raras, retu, ojag, obah, wreksa, prabatang, wayang, sedih, ilat, kilat, dll.

Watak pitu (berwatak tujuh)

  1. Bangsane kang amaratapa (sejenis pertapa), seperti: wiku, biksu, resi, dwija, pandhita, yogiswara, muntri suyati, dll.
  2. Dasanamane jaran (dasanama kuda), seperti: kuta, wajik, aswa, turangga, titihan, swa, undhakan, kalangkya, dll.

Watak wolu (berwatak delapan)

  1. Jenenge kewan kang kagolong kewan memangsan (nama hewan yang tergolong jenis hewan pemangsa), seperti: baya, bajul, slira, menyawak, bunglon, murti basu, tekek, cecak, ula, naga, budjangga, taksaka, dll.
  2. Dasanamaning gajah, seperti: dwipangga, liman, esti, dirada, matengga, kundjara, asti, esthi, dwirocana, dwaradha, dwipa, samadya, samaja, waniti, pinggala, gajaksa, gathamuthu, bajramuka, dll.
  3. Tembung-tembung liyane (kata lainnya), seperti: samadya, brahmana, manggala, dll

Watak sanga (berwatak sembilan)

  1. Barang-barang kang wujudte bolong (barang-barang yang berlubang), seperti: gapura, guwa, dwara, gatra, leng, rong, trusta, trusti, song, babahan, dll.
  2. Tembung-tembung liyana (|kata lainnya), seperti: ganda, muka, butul, dwa, ambuka, wangi, dll

Watak sepuluh (berwatak sepuluh)

Yaiku tembung-tembung kang ngemu teges ora ana utawa suwung (yaitu kata-kata yang bermakna kosong), seperti: sunja, boma, gegana, wiyati, nir, tanpa, ilang, mletik, sirna, musna, adoh, antariksa, rusak, luhur, dhuwur, muksa, ngumbara, muluk, mumbul, mati, awang-awang, angles, mentar, oncat, asat, surut, sempal, tumenga, mesat, dll.

Pelajari juga Arane Piranti, Wadhah, dan kegunaannya dalam bahasa Jawa lengkap artinya

Sengkalan yang jarang digunakan

Di bawah ini adalah sengkalan yang juga sering digunakan orang Jawa:

Suryasengkala

Suryasengkala berasal dari kata surya yang berarti matahari sengkala berarti tahun. Jadi, suryasengkala adalah sengkalan yang menunjukkan angka tahun berdasarkan perputaran matahari. Sengkalan jenis ini digunakan pada masa pra-Islam dengan menggunakan tahun Saka. Saat ini suryasengkala sudah jarang digunakan, karena sudah banyak yang menggunakan tahun Masehi.

Candrasengkala

Candrasengkala berasal dari dua kata, yaitu candra yang berarti bulan dan sengkala berarti tahun. Jadi Candrasengkala adalah sengkalan yang menunjukkan angka tahun berdasarkan perputaran bulan.

Apa yang dimaksud sengkalan?

Tembung sengkalan yaitu kalimat bahasa Jawa yang memiliki arti angka tahun.

Kapan sengkalan mulai digunakan?

Sekitar tahun 700-1400 Masehi pada masa jaman Kerajaan Majapahit.

Apa saja contoh sengkalan?

– Angesti rasaning janma = 168
– Buta lima manah jagad = 1555
– Dwi hasta ngesti ratu = 1882
– Loro naga rasa tunggil = 1682
– Obat asta kalih = 226
– Rasaning pandhita gapuraning jagad = 1976
– Sirna ilang kertaning bumi = 1400
– Soroting wanodya terus ing nala = 1982
– Tri janma manembah gusti = 1213
– Wirara katon kembar = 229

Bagaimana cara membuat sengkalan?

Untuk mencari jumlah tahun yang tersembunyi dalam sengkalan dengan ara diartikan dari belakang ke depan.

Apa itu Sengkalan Lamba dan sengkalan memet?

– Sengkalan lamba adalah sengkalan yang berwujud kumpulan kata atau kalimat untuk menunjukkan angka tahun tertentu.
– Sengkalan memet adalah Sengkalan memet adalah sengkalan yang digambarkan atau berwujud ornamen, lukisan atau patung untuk menunjukkan angka tahun.

Apa saja jenis sengkalan?

Sengkalan Lamba dan sengkalan memet

Apa yang dimaksud candrasengkala?

Candrasengkala adalah sengkalan yang menunjukkan angka tahun berdasarkan perputaran bulan.

Apa yang dimaksud Suryasengkala

Suryasengkala adalah sengkalan yang menunjukkan angka tahun berdasarkan perputaran matahari

Candrasengkala banyak digunakan setelah masa Islam dengan memakai tahun Jawa yang ditetapkan oleh Sultan Agung Hanyakrakusuma sejak 1 Suro 1555 Jawa, bertepatan 1 Muharam 1043 Hijriah, atau 1 Srawana 1555 Saka, atau 8 Juli 1633 Masehi.

Tahun Jawa merupakan perpaduan antara Tahun Hijriah dengan tahun Saka. Pada zaman sekarang sengkalan dapat menggunakan tahun Jawa, Saka, Hijriah atau Masehi tergantung pada sengkalan yang dibutuhkan.

Demikian yang dapat kami sampaikan mengenai contoh tembung sengkalan, semoga bermanfaat bagi yang membutuhkan. Selalu kunjungi Kawruh Basa agar tidak ketinggalan update artikel kami seputar pembelajaran bahasa Jawa, atau ikuti kami di Google News

Berita Terkait

Bahasa Jawa kecewa dan artinya
Arti loro ati bahasa Jawa
Apa bahasa Kramane ibu lunga menyang pasar?
Sejarah Bahasa Kraton Jawa Kuno
Basa Bagongan, bahasa Jawa dalam kalangan istana
Basa Krama Desa Bahasa Jawa yang terkesan memaksakan kata
Arti “Gemati” kosakata Bahasa Jawa yang artinya lebih dari sekedar perhatian
Basa Krama Inggil Bahasa Jawa yang sering digunakan oleh ratu
Berita ini 934 kali dibaca

Berita Terkait

Sabtu, 4 Mei 2024 - 14:46 WIB

Bahasa Jawa kecewa dan artinya

Sabtu, 4 Mei 2024 - 13:07 WIB

Arti loro ati bahasa Jawa

Minggu, 17 Maret 2024 - 22:37 WIB

Apa bahasa Kramane ibu lunga menyang pasar?

Sabtu, 16 Maret 2024 - 00:32 WIB

Sejarah Bahasa Kraton Jawa Kuno

Jumat, 15 Maret 2024 - 10:34 WIB

Basa Krama Desa Bahasa Jawa yang terkesan memaksakan kata

Kamis, 14 Maret 2024 - 21:28 WIB

Arti “Gemati” kosakata Bahasa Jawa yang artinya lebih dari sekedar perhatian

Kamis, 14 Maret 2024 - 11:11 WIB

Basa Krama Inggil Bahasa Jawa yang sering digunakan oleh ratu

Kamis, 14 Maret 2024 - 10:36 WIB

Basa Wredha Krama bahasa Jawa yang sudah jarang dipakai

Berita Terbaru

Bahasa Jawa

Bahasa Jawa kecewa dan artinya

Sabtu, 4 Mei 2024 - 14:46 WIB

Bahasa Jawa

Arti loro ati bahasa Jawa

Sabtu, 4 Mei 2024 - 13:07 WIB

Uncategorized

Apa yang dimaksud Kawruh Basa?

Sabtu, 20 Apr 2024 - 07:48 WIB

Bahasa Jawa

Apa bahasa Kramane ibu lunga menyang pasar?

Minggu, 17 Mar 2024 - 22:37 WIB

Bahasa Jawa

Sejarah Bahasa Kraton Jawa Kuno

Sabtu, 16 Mar 2024 - 00:32 WIB